Werk is gezond, maar niet voor iedereen
Hoe werk gezondheid kan versterken of schaden: kansen voor mensen met een lager inkomen.
Lees meer
Een begrijpelijke blog over wetenschappelijk onderzoek naar preventie.
In januari 2024 verscheen het rapport Preventie op waarde schatten, opgesteld door de Technische Werkgroep Kosten-batenanalyse Preventie in opdracht van ZonMw. De hoofdboodschap is duidelijk: preventie is geen kostenpost, maar een waardevolle investering. Niet alleen in de zorg, maar juist ook daarbuiten: op school, op het werk en in de wijk.
“Preventie is een investering in maatschappelijke waarde, niet alleen een besparing in de zorg,” aldus de Technische Werkgroep (pagina 3).
Toch krijgt preventie in Nederland nog weinig structurele aandacht. Waarom is dat zo? En wat moet er gebeuren om preventie écht op waarde te schatten?
Waarom preventie vaak buiten beeld blijft
Er bestaan al veel goede initiatieven, zoals stoppen-met-roken-programma’s, mentale veerkracht trainingen of buurtprojecten voor gezonder leven. Toch krijgen zulke programma’s zelden vaste financiering. Dat komt omdat de opbrengsten vaak pasjaren later zichtbaar worden en vaak buiten de zorg vallen.
Zoals de werkgroep uitlegt: “De baten van preventie ontstaan vaak buiten het domein van de zorg, of op langere termijn. Dat maakt investeringen minder aantrekkelijk voor beleidsmakers en verzekeraars” (pagina 10).
Een voorbeeld: een jongere die leert omgaan met stress haalt eerder een diploma. Dat merk je niet direct in de zorgkosten, maar het heeft wél invloed op zijn toekomst en deelname aan de samenleving.
In de zorg wordt vaak gewerkt met een QALY: een “Quality Adjusted Life Year”. Dat is een maat om te bepalen hoeveel levenskwaliteit en -jaren een behandeling oplevert, maar preventie past niet goed binnen deze methode.
Veel preventieve programma’s leiden namelijk niet direct tot meer levensjaren, maar wel tot minder schooluitval, betere mentale gezondheid of langer inzetbaar zijn op de werkvloer.
De werkgroep concludeert dan ook: “Preventie past niet in het keurslijf van de QALY”(pagina 7).
Daarom pleiten zij voor een andere aanpak: “Een bredere baten benadering is nodig om preventie op waarde te schatten” (pagina 7).
Maatschappelijke baten zijn voordelen die de hele samenleving ten goede komen. Niet alleen in geld, maar ook in welzijn, vertrouwen en deelname.
Denk aan medewerkers die beter slapen en minder stress ervaren, mantelzorgers die minder overbelast raken doorgoede ondersteuning of jongeren die dankzij weerbaarheidstraining minder schoolverzuim hebben.
Zoals het rapport stelt: “Preventie levert waarde op in termen van welzijn, participatie en sociale cohesie” (pagina 6).
Kijken met een bredere bril: van zorg naar samenleving
Tot nu toedraait het beleid vaak om één vraag: wat levert een interventie op voor de zorg, maar wat als we breder kijken?
De werkgroep adviseert een andere benadering: “We adviseren een verschuiving van zorg doelmatigheid naar maatschappelijke doelmatigheid” (pagina 8).
Dat betekent dat preventieprogramma’s niet alleen worden beoordeeld op wat ze opleveren in de zorg, maar ook op wat ze bijdragen aan werk, onderwijs en welzijn. Zo krijgen meer initiatieven de kans om door te groeien.
Preventie werkt vaak het beste in groepen. Denk aan trainingen op de werkvloer, sportlessen in de wijk of schoolprogramma’s. Zulke aanpakken versterken het onderlinge contact en zorgen voor blijvend gedrag.
Toch worden deze collectieve interventies vaak niet structureel bekostigd terwijl de werkgroep benadrukt: “Preventie vraagt om collectieve besluitvorming en bekostiging, met oog voor langetermijnwaarde” (pagina 13).
Het goede nieuws: steeds meer gemeenten en werkgevers experimenteren hiermee. Ze investeren samen in mentale gezondheid, leefstijl en welzijn.
Richtlijnen én ruimte voor maatwerk
Niet alle preventie is meetbaar in cijfers. Sommige interventies zijn klein en sociaal van aard, zoals een buurttraining over omgaan met verlies of stress. Daarom pleit de werkgroep voor balans: duidelijke richtlijnen voor kwaliteit, maar ook ruimte om te leren en aan te sluiten bij de praktijk.
“Laat ruimtevoor context, maar ontwikkel wel richtlijnen en standaarden om uniformiteit te bevorderen” (pagina 17).
Iedereen die zich inzet voor gezondheid, onderwijs, werk of welzijn kan bijdragen aan eentoekomst waarin preventie vanzelfsprekend is, maar daarvoor is wél een andere manier van denken nodig.
Zoals het rapport stelt: “Een goede kosten-batenanalyse van preventie vraagt om lef, samenwerking en een andere manier van denken” (pagina 19).
Bij #SAM geloven we dat preventie pas écht werkt als het toegankelijk is voor iedereen, óók voor mensen met minder kansen of middelen. Want preventie is méér dan het voorkomen van ziekte. Het draait om vertrouwen, verbinding en zelfregie.
Daarom brengen wij mensen met een gedeelde uitdaging (lotgenoten) samen in groepssessies, onder begeleiding van een expert. In zo’n veilige groep ontstaat herkenning, motivatie en eigenaarschap. Precies dat is wat preventie nodig heeft: sociale verbondenheid als basis.
Door samen te werken met werkgevers, gemeenten en zorgorganisaties maken we welzijn tastbaar, betaalbaar en schaalbaar. Zo bouwen we aan een samenleving waarin preventie niet langer het sluitstuk is, maar het vertrekpunt.
Dit artikel is tot stand gekomen met behulp van AI en zorgvuldig geredigeerd door de redactie van #SAM. We geloven dat AI een waardevol hulpmiddel is om wetenschappelijke kennis toegankelijker te maken voor een breder publiek. Door complexe rapporten te vertalen naar begrijpelijke taal, maken we belangrijke inzichten over preventie beschikbaar voor iedereen, ongeacht opleidingsniveau of achtergrond.
Dit verandert niets aan de inhoud of de waarde van het oorspronkelijke onderzoek. Integendeel: het helpt om de kern en relevantie ervan beter zichtbaar te maken. Onze rol bij #SAM is dan ook om relevant onderzoek op te sporen en te zorgen dat dit bij de juiste persoon terechtkomt, op een manier die aansluit bij hun leefwereld.
We streven naar heldere uitleg, rijk aan voorbeelden en ondersteund met bronverwijzingen, visuals en praktisch toepasbare inzichten. Zo vergroten we samen de bewustwording over gezondheid en maken we preventie écht bereikbaar en begrijpelijk voor iedereen. We werken doorlopend aan het verbeteren van de instructies voor het model.
Heb je tips? Mail ronald@hashtagsam.nl
Bron: Technische Werkgroep Kosten-batenanalyse Preventie. (2024). Preventie op waarde schatten. Den Haag: ZonMw.
Hoe werk gezondheid kan versterken of schaden: kansen voor mensen met een lager inkomen.
De eerste maanden na terugkeer zijn kwetsbaar: fysieke klachten mentale overbelasting liggen op de loer.
De sociale omgeving speelt een cruciale rol in het bevorderen van welzijn op de werkvloer. Toch kan het een uitdaging zijn